شکاف دهانی- صورتی یا شکاف کام و لب در کودکان از جمله مالفورماسیون های (تغییر شکل) شایع در صورت هستند. عوامل محیطی و ژن ها هر دو در ایجاد این بیماری دخیل هستند. فراوانی جهانی شکاف دهانی- صورتی 9/9 در هر 10 هزار نفر با شکاف کام و 28/3 در هر 10 هزار نفر با شکاف لب است. ﻓﺮاواﻧﯽ اﯾـﻦ اﺧﺘﻼل ﺗﮑﺎﻣﻠﯽ در ﺟﻤﻌﯿﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺘﻔﺎوت ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ و در ﺑﺮﺧﯽ ﻧﮋادﻫﺎي ﺧـﺎص آﺳﯿﺎﯾﯽ ﺷﺎﯾﻊتر است.
ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻟﺐ و ﮐﺎم ﺑﺴﯿﺎر ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﺰدﯾﮏ ﻫﺴﺘﻨﺪ، ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮوز ﺷﮑﺎف ﻟﺐ ﺑﺎ ﺷﮑﺎف ﮐﺎم ﺷﺎﯾﻊﺗﺮ از ﺑﺮوز ﻫـﺮ ﯾﮏ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ اﺳﺖ. ﻣﺮدان بطور ﺷﺎﯾﻊﺗـﺮي ﻣﺒـﺘﻼ ﺑـﻪ ﺷﮑﺎف ﻟﺐ و ﮐﺎم ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ؛ در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ ﺷﮑﺎف ﮐﺎم ﺗﻨﻬﺎ در زﻧﺎن ﺷـﺎﯾﻊﺗـﺮ اﺳﺖ. اختلالات شکاف کام و لب در کودکان میﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﯾﮏ ﻧﻘﺺ زﯾﺒﺎﯾﯽ شده ﯾﺎ ﺑﻪ ﺣﺪي وﺳﯿﻊ بوده ﮐﻪ ﺳﺒﺐ اﺧﺘﻼﻻت ﺗﮑﻠﻤﯽ، ﻣﺸﮑﻼت ﺗﻐﺬﯾـﻪ، ﻋـﺪم ﺟﻔﺖﺷﺪﮔﯽ ﺻﺤﯿﺢ دﻧﺪانﻫﺎ و ﻣﺸﮑﻼت ﺷﻨﻮاﯾﯽ در ﮐﻮدﮐﯽ ﺷﻮﻧﺪ. این نوزادان نیازمند مراقبت های خاص و تخصصی هستند. پرستار کودک در منزل میتواند برای همراهی مادران باردار و این مراقبت های ویژه در این خانواده ها حضور داشته باشد.
شکاف لب چیست
شکاف لب بین لب بالایی ایجاد می گردد. این شکاف می تواند به صورت یک تورفتگی کوچک تا جدائی کامل لب بروز پیدا کند. لب شکری نامی که به این اختلال در گذشته به دلیل وجود شکاف در لب بالا می گفتند. این شکاف در نواحی چون وسط، سمت چپ و راست لب دیده می شود. کودکانی که فقط به شکاف لب دچار هستند نسبت به افرادی که همزمان به شکاف لب و کام مبتلا هستند، مشکلات کمتری را تجربه می کنند. در واقع مهمترین و اصلی ترین مشکل برای این کودکان اختلال در زیبایی لب و صورت است؛ که با عمل جراحی تا حد مطلوبی برطرف می شود.
شکاف کام چیست
شکاف کام، به دلیل ایجاد شیاری غیرطبیعی و مادرزادی در وسط (خط میانی) کام ایجاد می گردد که زبان کوچک، نرم کام و سخت کام را درگیر می کند. در شکاف کام، به علت تشکیل نشدن یا رشد ناکامل سقف دهان، فضای دهان از بینی جدا نشده و این نقص خود می تواند باعث ایجاد عفونت های تنفسی شود. در طول هفته های 6 تا 9 بارداری سقف دهان شکل گرفته، درصورتیکه بافت های آن کاملا به یکدیگر متصل نشده، شکاف کام رخ میدهد.
علل ایجاد شکاف های دهانی- صورتی
محققان سال ها در تلاش برای کشف عوامل ایجاد کننده ی شکاف های دهانی هستند. البته در بررسی ها و مطالعات انجام شده، علل متنوعی برای شکاف کام و لب عنوان شده اما هنوز علت مستقل و واحدی برای این اختلال شناسایی نشده است. به صورت کلی ترکیبی از عوامل وراثتی و عوامل محیطی را می توان در ایجاد شکاف دهانی- صورتی، دخیل دانست. بعضی از این علل عبارتند از:
- ژنتیک در 20 تا 30 % افراد می تواند عامل بیماری شکاف کام یا لب باشد.
- در موقعیت های خاص عواملی چون کمبودهای تغذیه ای و فقر غذایی، کمبود اکسیژن، کثرت ویتامین ها و یا کمبود آن ها، تابش اشعه، ویروسدها، داروهای گوناگون می توانند در ایجاد این بیماری نقش دارند.
- سن والدین، یکی دیگر از عوامل تاثیر گذار در این زمینه است. تحقیقات نشان داده اند که با افزایش سن هر دو والد، میزان بروز شکاف لب و کام تا حدودی افزایش می یابد.
عوارض شکاف کام و لب
نوزادان مبتلا به شکاف لب و کام، از همان ابتدای تولد، دچار مشکلات زیادی می گردند، لذا درصورت عدم دریافت مراقبت های تخصصی درست و به موقع، این اختلال خود باعث ایجاد مشکلات و بیماری های دیگر شده و ممکن است تا سال ها فرد را درگیر خود کند. پرستار کودک نقش بسیار موثری در کاهش عوارض ناشی از این اختلال دارد. این عوارض عبارتند از:
مشکل مکیدن شیر و تغذیه
همانطور که قبلا گفته شد بین بینی و دهان این کودکان مانعی وجود ندارد، لذا اولین مشکلی که این کودکان به آن دچار می شوند، عمل مکیدن و شیر خوردن است. که اگر والدین به این مورد بی توجه باشند، احتمال ایجاد عفونت های تنفسی و حتی خفگی در کودک وجود دارد. توصیه به این نوزادان: توسط شیشه شیرهای مخصوص و یا با استفاده از پروتزهای مختص آن ها، تغذیه گردند.
مشکلات گفتاری در کودکان مبتلا به شکاف کام و لب
ﺣﻔـﺮه ی موجود در ﺳـﻘﻒ دﻫﺎن و ﻟﺐ، باعث ﮐﺎﻫﺶ ﻋﻤﻠﮑﺮد ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ می شود، به همین دلیل برخی از کودکان به مشکلاتی در تکلم از قبیل درﻧـﮓ در ﺻﺤﺒﺖ ﯾـﺎ ﮔﻔﺘﺎر ﻏﯿﺮﻋﺎدي دچار می شوند.
ایجاد عفونت های مکرر گوش و کم شنوایی
مقداری از شیر دریافتی توسط دهان، ممکن است، از طریق بینی به پشت گوش رفته و به تدریج باعث ایجاد عوارضی مثل عفونت و و در نهایت کم شنوائی نوزاد شود. از آنجا که این عفونت پیش آگهی خوبی ندارد، معمولا والدین متوجه آن نشده و زمانی که کودک دچار کم شنوایی میشود، مراجعه می کنند. که در این زمان عملا اقدام درمانی خاصی نمی توان برای کودک انجام داد.
رشد نامنظم دندان ها
وضعیت فیزیکی دهان بیمار، باعث می شود، دندان ها رشد منظمی نداشته و حتی در برخی از موارد دندان در جایی غیر از محل اصلی آن مثل، محل بینی یا شکاف دهان رشد کند. به این کودکان توصیه می شود، حتما تحت نظر یک متخصص ارتودنسی بوده تا حدودی مشکلات مربوط به این زمینه بهبود یابد.
ﺗﻐﺬﯾﻪ ﻧﻮزاد داراي ﺷﮑﺎف ﮐﺎم
اولین ﻧﮕﺮاﻧﯽ از سمت والدین و کادر درمان، ﺑﺮاي ﮐﻮدك داراي ﺷﮑﺎف ﮐﺎم ﺗﻐﺬﯾﻪ مناسب است. از آنجا ﮐـﻪ در ﺷﮑﺎف ﮐﺎم، ﺳـﻘﻒ دﻫـﺎن ﮐـﻮدك به درﺳتی ﺷﮑﻞ ﻧﮕﺮﻓﺘـﻪ، ﻣﮑﯿـﺪن او با مشکل رو به رو اﺳﺖ. البته ﮐﻮدﮐﺎن مبتلا به ﺷـﮑﺎف ﻟـﺐ (ﺷﮑﺎف ﮐﺎم ﻧﺪارﻧﺪ) ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل از ﻣﺸﮑﻞ ﺗﻐﺬﯾـﻪ اي رنج نمی برند. توصیه های پیشنهادی برای تغذیه کودکان دارای شکاف کام عبارتند از:
- به منظور پیشگیری از ورود ﻏﺬا به ﺑﯿﻨﯽ، بهتر است کودک ﺧﻮد را در وﺿﻌﯿﺖ ﻋﻤﻮدي (اﯾﺴﺘﺎده) ﻗﺮار دﻫﯿﺪ.
- بهتر است تغذیه را در حجم کم و دفعات زیاد انجام شود. البته این امر در نظر داشته باشید که این یک روند آهسته و شاید خسته کننده باشد، ﺑـﺎ اﯾـﻦ ﺣـﺎل، کودک ﮐﺎﻟﺮي ﺑﯿﺸﺘﺮي درﯾﺎﻓﺖ ﺧﻮاﻫـﺪ ﮐﺮد. ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ می تواند اﻓﺰاﯾﺶ وزن ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ.
- ﺑﺮاي ﮐﻤﮏ ﺑﻪ ﺗﻐﺬﯾﻪ کودک داراي ﺷﮑﺎف ﮐﺎم اﻧـﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ از ﺷﯿﺸﻪ و ﺳﺮﭘﺴﺘﺎﻧﮏ در ﺑـﺎزار وﺟـﻮد دارد. ﺑـﺮاي داﻧﺴﺘﻦ اﯾﻦ ﮐﻪ ﮐﺪام ﯾﮏ ﺑﺮاي ﮐﻮدك ﺷﻤﺎ ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮﯾﻦ اﺳﺖ، ﺑﺎ ﭘﺰﺷﮏ او ﻣﺸﻮرت ﮐﻨﯿد.
کودکان دارای شکاف کام و لب چه در دوران نوزادی چه در دوران کودکی و برزگسالی نیازمند مراقبت و توجهات خاصی هستند. خانواده های این کودکان می توانند پرستار کودک استفاده کنند. اگر شما برای چند ساعت در روز به پرستار کودک نیاز دارید می‌توانید از پرستار نیمه وقت کودک استفاده کنید، و در صورت نیاز به مراقبت شبانه روزی از پرستار شبانه روزی یا تمام وقت استفاده کنید.
دیدگاه‌ها