علائم و راهکارهای درمان خشکی دهان

خشکی دهان، احساس ناخوشایندی و ناراحتی در منطقه دهان و لب‌های شماست در مورد خشک شدن دهن، زمانی که بدن فرد کم آب شده یا حالت عصبی دارد کاملا طبیعی است اما خشکی مداوم دهان می‌تواند نشانه ای از یک مشکل اساسی باشد و در آینده موجب عفونت می‌شود.

در این مقاله تهیه شده توسط شرکت خدمات پرستاری آسانیسم می‌خواهیم به خشکی دهان که می‌تواند یک بیماری‌ای باشد که به طور مستقیم بر غدد بزاقی تاثیر بگذارد بپردازیم پس با ما همراه باشید.

خشکی دهان چیست؟

خشکی دهان، بیماری اگزوستوما یا گزروستومی (Xerostomia)، زمانی رخ می‌دهد که غدد بدن نتواند به اندازه کافی بزاق تولید کند و دهان رطوبت خود را از دست می‌دهد. علل مختلفی وجود دارد که باعث این مشکل می‌شود و بیشتر آن‌ها بعد از مدتی یا با نوشیدن آب رفع می‌شود.

برای برخی افراد، خشکی دهان آزار دهنده است و مشکل دیگری ایجاد نمی‌کند. برای برخی دیگر، خشکی دهان می‌تواند تا حدی بر سلامت عمومی، دندان و لثه‌ها تاثیر بگذارد. همچنین، می‌تواند میزان غذا خوردن و لذت بردن از غدا را کاهش دهد.

بزاق دهان چیست و چه وظایفی برعهده دارد؟

افراد سه غده بزاقی در بناگوش، زیر فک (زیر آرواره‌ای) و زیر زبان دارند که بزاق‌ها با ترکیبات آب و آنزیم خود از طریق مجاری بزاقی حفره دهان را دائما مرطوب نگه می‌دارند که بسیاری از فعالیت‌های انسان را تسهیل می‌کند که عبارت‌اند از:

• مکالمه آسان تر می‌شود.
• اجازه می‌دهد تا غذا بلعیده شود.
• آنزیم‌های بزاق غذا را نرم کرده و هضم آن را آسان می‌کند.
• تنفس راحت‌تر است.
• به لطف آنزیم‌های بزاق، عفونت‌های دهان و حفره‌های دندان کاهش می‌یابد.
• با کمک بزاق از بین بردن باکتری‌ها ساده شده و از پوسیدگی جلوگیری می‌کند.

علت خشکی دهان

دلایل زیادی می‌تواند باعث کاهش تولید بزاق در دهان شود. این وضعیت ممکن است به عنوان یک عارضه موقت در نتیجه‌ی تنش، استرس یا مصرف کم آب ایجاد شود اما علل اصلی آن مواردی است که عبارت‌اند از :

بیماری‌ها

بیماری هایی که باعث اگزوستوما می‌شود شامل موارد زیر است:

• سنگ غدد بزاقی (Salivary Stones)
• التهاب غدد بزاقی (Sialadenitis)
• دیابت
• بیماری آلزایمر
• سکته مغزی
• سندرم شوگرن (بیماری خود ایمنی که گلبول‌های سفید به غدد بزاقی حمله می‌کنند.)
• بیماری HIV یا ایدز

تمام این بیماری‌ها باعث خشکی دهان شما می‌شوند و در صورت درمان نکردن بیماری‌های غدد بزاق، عارضه شما مزمن خواهد شد.

مصرف داروها

در برخی موارد مصرف برخی داروهای ضد التهابی مانند آنتی هیستامین‌ها و داروهای فشار خون و همچنین دیورتیک‌ها، داروهای بیماری پارکینسون، شل کننده‌های عضلانی، داروهای ضد افسردگی و دیگر داروهای مختلف می‌تواند اثراتی بر روی غدد بزاقی بگذارد و یا حتی باعث کاهش رطوبت بدن و خشکی دهان شوند.

درمان سرطان

داروهای شیمی‌درمانی که برای درمان سرطان استفاده می‌شوند، می‌توانند ماهیت و میزان تولید بزاق در غدد بزاقی شما را تغییر دهند. کاهش رطوبت دهان ناشی از شیمی‌درمانی معمولا موقتی است و پس از پایان دوره درمان، با جریان و تولید طبیعی بزاق، به حالت عادی برمی‌گردد.

پرتودرمانی ناحیه سر و گردن ممکن است به غدد بزاقی آسیب برساند و تولید بزاق را کاهش دهد. اگر پرتودرمانی به مدت طولانی یا برای درمان سرطان حلق انجام شود، احتمال دائمی شدن خشکی دهان وجود دارد. با این حال، در بسیاری از موارد، این آسیب به مرور زمان بهبود می‌یابد، اما برخی بیماران به درمان‌های کمکی نیز نیاز خواهند داشت.

بالا رفتن سن

بسیاری از افراد با بالا رفتن سن به خشکی دهان دچار می‌شوند که استفاده از برخی داروها، تغییر در توانایی بدن در پردازش داروها، تغذیه ناکافی و بیماری طولانی مدت از عوامل مرتبط با آن هستند.

مصرف دخانیات و مشروبات الکلی

صرف دخانیات و مشروبات الکلی نه تنها یکی از علل‌های اصلی بالا رفتن حد نرمال کلسترول و ایجاد فشار خون است. همچنین، الکل رطوبت دهان را جذب می‌کند و در نتیجه مصرف مداوم آن این وضعیت را بدتر خواهد کرد همچنین مواد مخدر به غدد بزاقی آسیب می‌رساند و در دراز مدت تولید بزاق را کاهش می‌دهد که باعث خشکی دهان می‌شود و استفاده از آن‌ها باعث بروز سرطان دهان می‌شود.

کمبود ویتامین

کمبود ویتامین‌های آ و ب می‌تواند باعث خشکی دهان شود. در حالی که این دو شرایط نادر است، کمبود ویتامین‌های آ و ب به شدت خطرناک است و باید آن را جدی گرفت، پس اگر خشکی دهان با علائم دیگر مانند خونریزی لثه، ریزش مو، مشکل دیدن، زخم دهن و پوست ناهموار همراه شد باید به متخصص مراجعه کنید.

مشکلات تنفسی

تنفس دهانی نیز می‌تواند از دلایل خشکی دهانی باشد این حالت اغلب زمانی اتفاق می‌افتد که مجرای بینی در اثر سرماخوردگی و آنفولانزا یا آلرژی‌های فصلی مسدود می‌شود همچنین زمانی که برخی افراد هنگام خواب از طریق دهان نفس می‌کشند این حالت را به خوبی می‌توانند حس کنند.

بسته به علل این عارضه خشکی دهان ممکن است از عوارض مصرف دارو باشد بنابراین در صورت تداوم باید با پزشک مشورت کنید تا علت را پیدا کرده و بیماری را درمان کند.

مشکلات خواب

ممکن است در هنگام خواب با خشکی دهان یا گلو از خواب بیدار شوید اما علت آن چیست؟ اغلب پاسخ این سوال را می‌توان در نحوه‌ی تنفس در هنگام خواب یافت که شب‌ها هنگامی که بدن در خواب است نمی‌توان تنفس را کنترل کرد اما در بعدازظهر می‌توان با تنفس از طریق بینی، دم و بازدم را کنترل کرد تا رطوبت دهان حفظ شود.

خروپف در خواب، سرماخوردگی (گرفتگی مجاری تنفسی بینی)، پولیپ و آپنه خواب (توقف تنفس در طول خواب) باعث خشکی در گلو و دهان شما می‌شود.

علائم خشکی دهان

اگرچه خشکی زبان و دهان از علائم اصلی این عارضه هستند، اما گاهی اوقات علائم دیگری نیز بروز می‌کنند که بسیاری از افراد آن‌ها را با خشکی دهان مرتبط نمی‌دانند. مطالعات پزشکی نشان داده‌اند که علائم زیر نیز ممکن است به دلیل خشکی دهان ایجاد شوند.

• مشکلات در بلعیدن غذا
• چسبندگی دهان
• بزاق غلیظ
• دشواری در تنفس
• مشکلات در گفتار
• عفونت در دهان
• سوزش و ترک روی زبان
• گلودرد
• سوزش گلو
• بد بویی دهان
• ترک خوردن لب

خشکی دهان در سالمندان

افراد سالخورده با مشکلات زیادی در رابطه با افزایش سن مواجه هستند که یکی از این مشکلات کاهش ترشح بزاق (مایعی شفاف که نقش مهمی در سلامت دهان و دندان دارد.) و خشکی دهان است. سیگارکشیدن، شیمی‌درمانی و اسهال در سالمندان که باعث کم آبی در بدن سالمندان می‌شود می‌تواند باعث کاهش بزاق شوند.

سوء تغذیه می‌تواند یکی از دلایل کم آبی در بدن سالمندان باشد که برخی از افراد مسن غذاهای شور و تند بسیاری می‌خورند که این موضوع باعث کاهش ترشح بزاق می‌شود.

عوارض خشکی دهان

بیماری‌های لثه و عفونت‌های دهان و دندان می‌تواند از عوارض خشکی دهان باشد زیرا وجود بزاق در دهان باعث کاهش فعالیت باکتری‌ها و محافظت از دندان‌ها می‌شود بنابراین زمانی که این ماده کاهش یابد دندان‌ها در برابر حمله باکتری‌ها و میکروب‌ها آسیب پذیرتر می‌شوند و هنگامی که عفونت‌های دهانی و دندانی ایجاد شود باعث می‌شود بیماری‌های قلبی در فرد افزایش یابد.

یکی از وظایف بزاق دهان نرم کردن غذا و کمک به هضم غذاست بنابراین اگر این ماده کاهش یابد با اختلالات حرکتی و گوارشی و به دنبال آن بیماری های گوارشی همراه خواهد بود بعلاوه سایر بیماری‌هایی مانند ذات‌الریه، گلودرد استرپتوکوکی و برفک نیز برای افراد مبتلا به خشکی دهان خطراتی را ایجاد می‌کنند.

نحوه تشخیص خشکی دهان

برای تعیین علت خشکی دهان پزشک سوابق پزشکی و تمام داروهایی که مصرف می‌کنید از جمله داروهای OTC را بررسی و دهان شما را معاینه می‌کند.

گاهی اوقات ممکن است به آزمایش خون، اسکن غدد بزاقی یا آزمایشاتی برای اندازه گیری میزان بزاق که ممکن است باعث خشکی دهان شما شده باشد نیاز داشته باشید.

اگر پزشک شما به خشکی دهان در نتیجه سندرم شوگرن مشکوک باشد نمونه کوچکی (بیوپسی) از بزاق لب شما ممکن است برای آزمایش به آزمایشگاه ارسال کند.

درمان خشکی دهان

با توجه به اینکه خشکی دهان در میان افراد شایع است، ممکن است این سوال پیش بیاید که چگونه می‌توان از آن خلاص شد. گاهی اوقات این مشکل موقتی است و تنها با نوشیدن مقداری مایعات برطرف می‌شود. اما در مواردی که خشکی دهان به‌طور مکرر رخ می‌دهد و باعث ناراحتی بیمار می‌شود، باید به دنبال درمان جدی‌تری بروید. درمان‌های مختلفی برای این مشکل وجود دارد که بسته به شدت خشکی و تعداد دفعات بروز آن در بدن مؤثر هستند.

درمان خانگی خشکی دهان

از جمله مهم‌ترین درمان‌های خانگی برای خشکی دهان، افزایش مصرف مایعات است. نوشیدن حداقل هشت لیوان آب در روز به تأمین نیاز بدن به آب کمک می‌کند. علاوه بر آب، مصرف مواد غذایی مایع مانند سوپ و آب‌میوه نیز می‌تواند به آبرسانی بدن کمک کند. برخی از دیگر روش‌های خانگی برای مقابله با خشکی دهان شامل موارد زیر است:

• برای مرطوب نگه داشتن دهان باید غدد بزاقی را برای تولید بزاق تحریک کرد جویدن آدامس بدون قند یکی از راه‌های تحریک غدد بزاقی است.
• مصرف دسرهای بدون قند می‌تواند برای تحریک غدد بزاقی مفید باشد.
• از غذاهای تند یا شور اجتناب کنید.
• استفاده از بخور در خانه و خوردن بیشتر سبزیجات مانند هویج و کرفس بسیار مفید است.
• نوشیدن آب لیمو و عسل و نوشیدن نمک و آب در شب و قبل از خواب می‌تواند از خشکی دهان در هنگام خواب جلوگیری کند.
• جوش شیرین و چای زنجبیل نیز می‌توانند این وضعیت را بهبود بخشند.
• دهانشوهای مخصوص خشکی دهان وجود دارد که می‌توانید از داروخانه‌ها تهیه کرده و استفاده کنید.
• موقع خواب از دستگاه‌های مرطوب کننده مانند بخور استفاده کنید.
• کافئین نخورید، کافئین و قهوه باعث خشکی بیشتر دهان می‌شود.
• عدم استفاده از تنباکو و الکل نیز می‌تواند به بهبود وضعیت دهان کمک کند.
• تنفس از راه دهان در خواب باعث خشکی گلو و دهان می‌شود برای کاهش این عارضه می‌توان با تمرین تنفس صحیح از طریق بینی، رطوبت دهان را در طول روز حفظ کرد.

خشکی دهان باعث افزایش خطر پوسیدگی دندان می‌شود، اگر خشکی دهان دارید مرتبا مسواک بزنید، از نخ دندان استفاده کنید و حداقل دوبار در سال به دندانپزشک بروید.

 درمان دارویی خشکی دهان

اگر مشکل شما حاد و آزاردهنده باشد و با درمان‌های خانگی بهبود نیابد، مراجعه به پزشک ضروری است. در این موارد، پزشک ابتدا سابقه داروهای مصرفی بیمار را بررسی می‌کند و به دنبال بیماری‌هایی می‌گردد که خشکی دهان ممکن است یکی از عوارض آن باشد.

در نهایت، پزشک با توجه به نتایج آزمایشات، داروی مناسب را تجویز می‌کند. داروهایی که عمدتاً برای تحریک غدد بزاقی استفاده می‌شوند شامل پیلوکارپین، برم‌هگزین و سویملین هستند. همچنین، استفاده از بزاق مصنوعی یکی دیگر از روش‌هایی است که پزشک ممکن است پیشنهاد دهد.

درمان خشکی دهان با طب سنتی

شربت سکنجبین که مخلوطی از سرکه و عسل است برای کسانی که از خشکی در ناحیه دهان و زبان و گلو رنج می‌برند توصیه می‌شود. همچنین متخصصان طب سنتی استفاده از خاکشیر را برای افزایش رطوبت بدن توصیه می‌کنند و غرغره کردن آب نیز می‌تواند به طور موثری وضعیت بیمار را بهبود بخشد.

راه های پیشگیری از خشکی دهان

درمان‌های پیشنهادی که به آن‌ها پرداختیم می‌تواند برای بسیاری از بیماران موثر باشد. اما همیشه پیشگیری بهتر از درمان است.

راه‌های جلوگیری از اگزوستوما دوباره را در زیر آوردیم:

• نوشیدن مایعات و آب به اندازه کافی حداقل 8 لیوان در طول روز
• خوردن غذای نرم و آبکی مانند انواع سوپ‌ها
• استفاده مداوم و اصولی از سبزیجات و میوه‌‎ها
• رعایت بهداشت دهان و دندان
• پرهیز از سیگار و نوشیدن الکل
• نفس کشیدن درست از طریق بینی

سخن آخر

خشکی دهان اغلب زمانی اتفاق می‌افتد که غدد بزاقی در دهان شما به اندازه کافی تولید نمی‌شود و معمولاً به دلیل کم آبی بدن است به این معنی که شما آب کافی در بدن برای تولید بزاق مورد نیاز خود ندارید ولی با راه های پیشگیری و درمان آن میتوانیم آن را درمان کنیم ولی در موارد خاصی که دهان به شدت خشک شده است باید به پزشک مراجعه کنید تا علت آن را بیابید.