کیسه صفرا یا زهره عضوی گلابی شکل کوچک در زیر کبد است و سمت راست شکم قرار دارد. این عضو مهم توسط مجاری به روده، کبد و معده متصل می شود و نقش مهمی در فرایند هضم موارد غذایی دارد.
در طول یک وعده غذایی زمانی که غذا وارد معده می شود کبد شروع به تولید صفرا می کند صفرای تولید شده از طریق مجاری موجود به کیسه صفرا منتقل شده و در آن ذخیره می شود تا در صورت نیاز در دسترس بدن قرار گیرد.
برای اطلاع بیشتر شما بیماری‌های معروف کیسه صفرا و شایع بودن آن‌ها را در جدول زیر آوردیم:
| مشکلات کیسه صفرا | میزان شایع بودن بیماری |
| التهاب کیسه صفرا یا کله‌سیستیت (Cholecystitis) | معمولا 95% از تمام بیماری‌ها، التهاب کیسه صفرا است که ممکن است ناگهانی یا مزمن باشد |
| سنگ کیسه صفرا | حدود 15% از تمام جمعیت جهان به سنگ کیسه صفرا مبتلا می‌شوند |
| بیماری مزمن کیسه صفرا | حدود 5 تا 30 درصد از کسانی که عمل کیسه صفرا انجام می‌دهند، از این بیماری رنج می‌برند |
| پارگی کیسه صفرا | حدود 12 درصد از افرادی که التهاب کیسه صفرا مبتلا می‌شوند، کیسه صفرایشان پاره میشود |
| تومور (پولیپ) در کیسه صفرا | این بیماری نادر است (حدود 4 تا 7 درصد تمام بزرگسالان) |
| سرطان کیسه صفرا | 5% در از تمام بیمارانی که پولیپ کیسه صفرا گرفتند به سرطان کیسه صفرا مبتلا می‌شوند |
| مشکلات ارثی در کیسه صفرا | بسیار نادر هستند و معمولا علائم آن شبیه سنگ کیسه صفرا است |
| کلانژیت اسکلروزان (PSC) | بیماری نادر است که به مجاری صفراوی حمله میکند و باعث التهاب و زخم آن میشود |
خطرناک ترین عوارض بیماری های کیسه صفرا عفونت است که میتواند بشدت دردناک، طاقت فرسا و حتی کشنده باشد که در این زمان کیسه صفرا باید با جراحی از بدن خارج شود. برای همین، مهم‌ترین درمان کیسه صفرا جلوگیری از عفونت کردن آن است.
در این مقاله تهیه شده توسط شرکت خدمات پرستاری آسانیسم به تمامی علائم آن‌ها و درمان مشکلات کیسه صفرا که در جدول بالا ذکر کردیم می‌پردازیم و سعی می‌کنیم به سوال کیسه صفرا چیست؟ پاسخ دهیم.
کیسه صفرا چیست؟
کیسه صفرا یک عضو کوچک در بدن بوده و شکل آن شبیه گلابی. این اندام مایعی که در کبد تولید میشود که به آن صفرا می‌گویند را ذخیر و آزاد میکند تا بتوانید چربی‌های غذایی شما هضم کنید.
کیسه صفرا کجاست؟
کیسه صفرا در قسمت بالای شکم سمت راست قرار دارد که درست زیر کبد شما می‌نشیند و حدود 50 میلی لیتر ظرفیت دارد. سطح داخلی دیواه کیسه از مخاطی که توسط کبد تولید میشود پوشیده شده است.
اهمیت کیسه صفرا در بدن
صفرا یکی از چهار خلط بوده و وجود آن در بدن مهم است از اجزای اصلی آن کلسترول، بیلی روبین و نمک های صفراوی است.
وجود کیسه صفرا در بدن منجر به سلامت و کیفیت بهتر عملکرد اندام‌های مختلف میشود اما وجود آن ضروری نیست البته افراد می‌توانند بدون کیسه صفرا به زندگی خود ادامه دهد زیرا حتی بدن بدون آن نیز به نوعی میتواند صفرای اضافی را ذخیره کند.
کار کیسه صفرا در بدن چیست؟
قبل از شروع خوردن غذا، کیسه صفرا پر از مخاط است که وقتی شروع به خوردن می‌کنید، کیسه صفرا سیگنالی برای انقباض و فشار این مخاط دریافت میکند. مخاط صفرا از طریق مجرای صفراوی مشترک از اولین قسمت روده کوچک شما می‌گذرد و با مواد غذایی در انتظار هضم مخلوط میشود تا هضم چربی‌های غذا انجام شود. کیسه صفرا بعد از غذا خالی شده که بعد از مدتی از طریق کبد دوباره پر میشود.
بیماری های شایع کیسه صفرا در بزرگسالان و سالمندان
هر ساله افراد زیادی از مشکلات کبسه صفرا رنج می برند و مجبور به جراحی آن می شوند اگر چه کیسه صفرا عضو مهمی به حساب نمی آید اما این بیماری علاوه بر دردناک بودن می تواند مشکلات زیادی را در بدن ایجاد کند.
برخی از بیماری‌های شایع مربوط به کیسه صفرا که اغلب در سالمندی رخ می دهد عبارتند از:
- اتلهاب کیسه صفرا
- سنگ کیسه صفرا
- عفونت کیسه صفرا
- سرطان یا پلیپ کیسه صفرا
- پارگی کیسه صفرا
التهاب کیسه صفرا (کوله‌سیستیست)
التهاب کیسه صفرا یکی از شایعترین بیماری و مشکلات کیسه صفرا در بزرگسالان و سالمندان است. این بیماری میتواند به تنهایی یا همراه با عارضه‌های دیگر ایجاد شود. کوله‌سیستیست ممکن است نشانه عفونت یا صد شدن مجاری کیسه صفرا باشد.
در صورت خارج نشدن مایع صفرا از کیسه آن، این قسمت بدن ملتهب میشود، این مشکل به دلایل مختلفی ممکن است رخ دهد که شایع ترین آن وجود سنگ در مجاری است از علل دیگر این مشکل عفونت ها، مصرف الکل و تومورهایی است که باعث تولید بیش از حد کیسه صفرا می شود.
التهاب کیسه صفرا این اندام را به باکتری های عفونی بسیار حساس می کند و پارگی کیسه صفرا نیز ممکن است در این حالت رخ دهد.
سنگ کیسه صفرا (کوله لیتیاز)
اگر کبد و چربی بیش از حد در بدن وجود داشته باشد کریستال ها و رنگدانه هایی در کیسه صفرا ظاهر می شوند، این کریستال ها به مرور زمان با هم ترکیب شده و سنگ ها را تشکیل می دهند سنگ کیسه صفرا یک بیماری شایع مجاری صفراوی است این سنگ ها وارد مجرای صفراوی شده و باعث عفونت یا التهاب می شوند.
سایز این سنگ ها با اندازه های مختلف می توانند به بزرگی یک سنگریزه یا به بزرگی یک توپ گلف باشند و می تواند باعث مشکلاتی مانند درد در این ناحیه و حالت تهوع شود.
آبسه یا عفونت کیسه صفرا
آبسه صفراوی زمانی رخ می‌دهد که مایع در ناحیه کیسه صفرا مانده و بعد از مدتی عفونت کرده است. این عارضه خیلی دردناک خواهد بود و به درمان فوری نیازمند است.
درصورت عفونت کیسه صفرا بهترین کار مراجعه به دکتر و بدنبال کردن هرگونه برنامه‌ی درمانی تجویز شده توسط او است.
درمان نکردن عفونت میتواند به‌شدت خطرناک باشد و عوارض خطر به همراه داشته باشد. این بیماری به خصوص برای سالمندان مشکل ساز است و مشکلات گوارشی در سالمندان، تنگی نفس، کم اشتهایی، کسالت و بی حالی سالمند را به مرور زمان بدتر میکند و حتی ممکن است به سپسیس در سالمندان یا مرگ نیز منجر شود.
بیماری های نادر کیسه صفرا
بیماری های نادر که می‌توانند کیسه صفرا را درگیر کنند معمولا خطرناک هستند و باید سریعا درمان شوند. این عارضه‌ها شامل موارد زیر هستند:
- سرطان کیسه صفرا
- پارگی کیسه صفرا
- بیماری های ارثی کیسه صفرا
سرطان کیسه صفرا
یکی دیگر از مشکلات نادر کیسه صفرا سرطان است اما اگر این اتفاق بیفتد می تواند به سایر قسمت های بدن سرایت کند و خطرناک شود البته اگر این بیماری سریع و زود تشخیص داده شود امکان درمان آن وجود دارد.
ولی متأسفانه چون این عارضه بدون علامت است تشخیص زود هنگام آن نیز دشوار بوده و معمولاً تنها در زمان پیشرفت می توان آن را تشخیص داد.
پارگی کیسه صفرا
پارگی کیسه صفرا عارضه بسیار خطرناکیست که به خاطرعوامل مختلفی مانند عفونت کیسه صفرا، التهاب در این ناحیه یا ضربه خوردن شکم ایجاد می شود و متاسفانه اگر زود درمان نشود احتمال سرایت صفرای کیسه به معده و انتقال آن به خون وجود دارد.
پارگی کیسه صفرا معمولاً با درد شدید همراه است و فرد مبتلا را راهی بیمارستان می کند بعلاوه می تواند منجر به عفونت خون و به وجود آمدن شوک به بدن شود.
بیماری ارثی کیسه صفرا
کیسه صفرا همیشه به یک شکل نبوده و انواع مختلفی دارد، در صورتی که به علت مشکلات ارثی یا ازدواج خانوادگی ساختار کیسه صفرا تغییر کند. با این حال 25% از بیماری‌های کیسه صفرا ارثی است. چندین بیماری ارثی مختلف وجود دارد که ساختار یا عملکرد کیسه صفرا را تحت تاثیر می‌گذارد.
مهم ترین علائم بیماری های کیسه صفرا
بیمارهای کیسه صفرا ممکن است با علائم متفاوت یا برای مدتی بدون هیچ علامتی باشد اما علائم مهمی که معمولاً می توانند برای افراد هشدار دهنده باشند عبارتند از:
- دردهای شدید شکمی در ناحیه کمر و شانه راست
- احساس سیری در معده مخصوصاً بعد از خوردن غذاهای چرب همراه با درد
- درد در سمت بالا و راست شکم
- درد در سمت راست شکم
- دردهای بد در تنفس عمیق
- درد قفسه سینه
- تب و لرز
- تهوع و استفراغ
- سوزش سر دل
- تغییرات غیر طبیعی رنگ، مانند زرد شدن پوست یا چشم
- هضم ضعیف
- ادرار قهوه‌ای کم رنگ یا مدفوع کم رنگ
عفونت کیسه صفرا چه علائمی دارد؟
در بیشتر مواقع علائم عفونت کیسه صفرا شبیه التهاب کیسه صفرا است. در واقع التهاب کیسه صفرا و آبسه شدن آن باعث عفونت کیسه صفرا میشود. برای آشنایی بیشتر با علائم عفونت کیسه صفرا به علائم زیر دقت کنید:
- درد ناگهانی و شدید در سمت بالا و راست شکم
- درد در زمان نفس کشیدن بیشتر میشود و به کمر یا زیر شانه راست نیز سرایت میکند
- حالت تهوع و استفراغ
- تب بالا (دمای بالای 38 درجه سانتیگراد)
- زردی پوست و چشم‌ها
- نفخ و باد کردن معده و شکم
همانطور که ماهده کردید، این علائم خیلی شبیه دیگر بیماری‌های کیسه صفرا است برای همین باید به دکتر مراجعه کنید تا به درستی عفونت کیسه صفرا تشخیص داده شود.
فرق علائم کیسه صفرا در زنان و مردان در چیست؟
علائم مشکلات کیسه صفرا در مردان و زنان یکی است و فرقی ندارد. تنها فرقی که وجود دارد خطر ابتلا به بیماری بوده که معمولا در زنان بیشتر است.
به نقل از کتابخانه پزشکی آمریکا « خطر ابتلا به بیمارهایی مانند سنگ کیسه صفرا در زنان 2 تا 3 برابر مردان بوده و حاملگی یکی از علت‌های اصلی بیماری‌های کیسه صفرا است.»
علائم پارگی کیسه صفرا چیست؟
در صورتی که کیسه صفرا پاره شود مایع درون صفرا آزاد شده و به دستگاه هضمی منتقل میشود و ممکن است مشکلات جدی ای برای فرد ایجاد کند علائمی مانند زردی در چشم و پوست، تهوع و استفراغ، درد بسیار در قسمت راست شکم و تب میتواند از علائم بروز پارگی کیسه صفرا باشد اگر این علائم را تجربه کردید سریعا به پزشک مراجعه کنید تا تشخیص دقیقی برای این وضعیت انجام شود و روند درمانی شما انجام شود.
چه کسانی بیشتر در معرض خطر مشکلات کیسه صفرا هستند؟
سن و جنسیت دو عامل اصلی در شکل گرفتن بیماری‌های کیسه صفرا است. با اینکه مشکلات کیسه صفرا و مجاری صفراوی معمولاً غیرقابل پیش بینی هستند؛ سالمندان بیش از دیگران در معرض خطر ابتلا به این بیماری ها هستند. سالمندان به ویژه زنان بالای 50 سال از جمله این افراد آسیب پذیر هستند.
عوامل متعددی مانند چاقی، دیابت، کبد چرب، استفاده از قرص های ضد بارداری، کاهش وزن سریع و مصرف الکل می توانند خطر ابتلا به بیماری کیسه صفرا را افزایش دهند.
بنابراین اگر شما، والدین یا یکی از بستگان شما علائم مختلف بیماری کیسه صفرا را نشان می‌دهند و مستعد به این بیماری هستند؛ بهتر است با پزشک مشورت کنید و در صورت نیاز با انجام آزمایشات از سالم بودن کیسه صفرا خود مطمئن شوید.
آزمایشات لازم برای تشخیص بیماری های کیسه صفرا
اگر هر کدام از علائم فوق را دارید یا به خاطر مشکلات ژنتیکی نگران سلامت عزیزان خود هستید بهتر است با یک پزشک متخصص در این زمینه مشورت کنید. پزشک متخصص احتمالاً از آزمایش‌های زیر برای تأیید وجود بیماری کیسه صفرا و تشخیص نوع و علت آن استفاده می کند:
- سونوگرافی شکم که ساده ترین راه برای تشخیص بیماری های صفراوی است.
- آندوسکوپی که دوربین از طریق آن وارد روده و کیسه صفرا می شود.
- کلانژیوپانکراتوگرافی که با دوروش رتروگراد آندوسکوپی یا تصویربرداری رزونانس مغناطیسی انجام میشود و می تواند تصاویر واضحی از داخل کیسه صفرا و اندام های مرتبط با آن ارائه دهد.
- اسکن HIDA زمانی که طی آن ماده ای به داخل کیسه صفرا تزریق می شود که اگر مشکلی در بازگشت صفرا از کبد وجود داشته باشد با اسکن مشخص می شود.
درمان مشکلات کیسه صفرا
بیشتر مشکلات کیسه صفرا توسط خارج کردن آن درمان شده که به جراحی نیاز دارد و باید در بیمارستان بستری شوید. کیسه صفرا یک اندام حیاتی نیست و برداشت خطری برای فرد ندارد.
جراحی کیسه صفرا
زمانی پزشک یا جراح کیسه صفرا را از بدن خارج میکند، مجاری صفراوی گشاد می‌شوند و کار کیسه صفرا را بر عهده می‌گیرد. جراحی کیسه صفرا به 3 بخش زیر تقسیم میشود:
- جراحی باز که در آن جراح یک برش روی شکم‌تان ایجاد میکند تا کیسه صفرای شما را کاملا بردارد. این عمل به ندرت و فقط زمانی که کیسه صفرا التهاب شدید یا زخم شده انجام میشود.
- جراحی لاپاراسکوپی به صورت چند برش کوچک انجام می‌شد که منجر به بهبودی سریع، درد کم و زخم کوچک‌تر شما میشود. این جراحی یکی از متداول‌ترین روش‌های برداشت کیسه صفرا است.
- یکی از نوین ترین روش‌های جراحی سیستکتومی رباتیک است. به دلیل مدرن بودن تکنولوژی و هزینه دستگاه، بیشتر بیمارستان‌های ایران این دستگاه را ندارند. با این حال سیستکتومی رباتیک دوران نقاهت خیلی سریع و کمترین درد را به همراه دارد.
بعد از جراحی ممکن است به مدت 1 تا 3 روز در بیمارستان بستری شوید. شما می‌توانید برای راحتی خود یا عزیزانتان در این دوره از خدمات همراه بیمار در بیمارستان آسانیسم استفاده کنید تا بصورت 24 ساعته از بیمار نگهداری شود.
درمان بدون جراحی کیسه صفرا
بهترین درمان مشکلات کیسه صفرا برداشت آن است. با این حال یک روش بدون جراحی برای این بیماری‌ها نیز وجود دارد که به سنگ شکنی برون بدنی با شاک تراپی معروف است.
این روش بدون جراحی بوده و فقط برای درمان سنگ کیسه صفرا است. سنگ شکنی کیسه صفرا تا زمانی که کیسه صفرا به صورت نرمال کار میکند و سنگ‌های کیسه صفرا کوچک هستند، انجام میشود.
درمان خانگی کیسه صفرا چگونه است؟
درمان خانگی فقط برای سنگ کیسه صفرا امکان پذیر است که می‌توانید با رعایت نکات زیر تا حدی آن را درمان کنید:
- مصرف نعناع میتواند برای هضم غذا مفید باشد و جریان صفرا و مایعات گوارشی را تحریک میکند که به از بین رفتن سنگ صفرا کمک میکند و در تسکین درد آن نقش موثری دارد.
- از برنامه غذایی مناسبی استفاده کنید و از مصرف ادویه جات که باعث تحریک کبد و افزایش درد میشود جلوگیری کنید.
- مصرف آب لیمو از تولید کلسترول در کبد جلوگیری میکند می‌توانید آب نصف لیموی تازه را در آب حل کرده و آن را در طول روز میل کنید.
چگونه از بیماری‌های کیسه صفرا پیشگیری کنیم؟
برای پیشگیری از بیماری های کیسه صفرا میتوانیم راه‌هایی را که فهرست کرده‌ایم انجام دهید تا گام موثری برای جلوگیری از مشکلات کیسه صفرا باشد تا آنرا تجربه نکنید.
- سالمندان مبتلا به علائم کیسه صفرا در صورت داشتن اضافه وزن باید با ورزش و رژیم غذایی مناسب به فکر کم کردن و رسیدن به وزن ایده‌آل باشند. در صورت نیاز، پرستار سالمند میتواند یک برنامه غذایی و ورزشی صحیح برای سالمند شما ایجاد کند.
- اگر دیابت دارید، دارو و درمان را در نظر بگیرید.
- یک رژیم غذایی سالم داشته باشید و مطمئن شوید که در رژیم غذایی خود از سبزیجات، میوه و غلات فراوان استفاده می‌کنید همچنین از الکل اجتناب کنید.
توصیه‌های تغذیه‌ای برای پیگشیری از مشکلات کیسه صفرا
افراد باید چربی خون خود را به میزان قابل توجهی کاهش دهند زیرا در صورت وجود کلسترول بیش از حد در صفرا احتمال ایجاد مشکلات کیسه صفرا را بسیار افزایش می‌یابد. وقتی فردی غذاهای چرب می‌خورد کیسه صفرا با دفع صفرا به روده بزرگ به شدت منقبض میشود و به حذف چربی‌های گرفته شده در این زمان پس از غذا کمک میکند. سطح بالای کلسترول در صفرا مضر است و اگر کلسترول حذف نشود سنگ‌هایی با اندازه‌های مختلف ایجاد میکند.
افرادی که در معرض خطر ابتلا به سنگ کیسه صفرا هستند نباید تمام چربی‌ها را از رژیم غذایی خود حذف کنند آن‌ها باید بدانند که حذف چربی از رژیم غذایی میتواند آسیب جدی به کیسه صفرا وارد کند.
از آنجایی که ارتباط مستقیمی بین مصرف کلسترول و تشکیل سنگ کیسه صفرا وجود دارد بهتر است افراد مصرف غذاهای حاوی کلسترول بالا را کاهش دهند همچنین خوردن چندین وعده غذایی سبک در طول روز برای جلوگیری از تشکیل بیشتر سنگ توصیه میشود.
سخن آخر
از بسیاری از بیماری های کیسه صفرا میتوان با سبک زندگی و غذاهای مناسب پیشگیری کرد اما با نبود آن هم میتوان یک زندگی عادی داشت افرادی که علائمی شبیه به درد دارند باید در اسرع وقت برای تشخیص به پزشک متخصص مراجعه کنند تا از پیشرفت بیماری خود مطلع شده و تحت درمان قرار گیرند.
اگر در هر زمان احساس کردید که برای خودتان یا عزیزان خود نیازمند خدمات پرستاری در منزل یا بیمارستان بودید می‌توانید از آسانیسم، معتبر شرکت خدمات پرستاری در تهران و کرج، برای اعزام پرستار اقدام کنید.
من در قسمت بالایی شکمم درد دارم و یه کاری هم انجام میدم خیلی زود کسل میشم و بی اشتها هم شدم حس میکنم که کیسه صفرام مشکل داره مگه نه؟ اصلا عفونت کیسه صفرا چه علائمی دارد؟
عفونت کیسه صفرا میتواند بجز علائم شما باعث تنگی نفس، مشکلات گوارشی و تب نیز شود بهتر است در کمترین زمان به پزشک مراجعه کنید تا با آزمایشات دقیق تر به تشخیص درست برسد.
سنگ کیسه صفرا باعث چه مشکلاتی میشود؟
سنگ میتواند باعث مشکلات جدی ای در گوارش شود و در برخی موارد ممکن است منجر به عفونت و التهاب کیسه صفرا شود.
توصیف بیماری خیلی خوب و فرار از واقعیت مسدود شد