عصب سیاتیک چیست و چرا دردناک می‌شود؟

عصب سیاتیک (Sciatic Nerve) بلندترین عصب در بدن است که از باسن شما شروع می‌شود و تا پایین هر دو پا کشیده می‌شود. این عصب از دو بخش تیبیال و پرونئال تشکیل می‌شود. عصب سیاتیک از اتصال ریشه‌های نخاعی L4 به S3 کشیده شده و به لگن پشت باسن و پشت ران کشیده شده است.

عصب سیاتیک زمانی دردناک می‌شود که فتق دیسک کمر، تنگی کانال نخاعی یا رشد بیش از استخوان ستون فقرات به ریشه عصب فشار وارد کند. این معمولا جدی نیست و بیشتر افراد مبتلا به سیاتیک با مراقبت بعد از چند روز درمان می‌شود. اما در مواقع شدید نیازمند درمان پزشکی مانند دارو، مسکن، فیزیوتراپی یا حتی جراحی نیز است.

در ادامه شرکت خدمات پرستاری آسانیسم تمام اطلاعات مورد نیاز برای شناخت، علل، درمان و مراقبت از بیمار را برای شما عزیزان به اشتراک گذاشته است.

آیا گرفتگی رگ سیاتیک شایع است؟

در دنیای امروزی و سبک زندگی ساکن بسیاری از افراد جامعه، سیاتیک و عوارض آن نیز بالا رفته است. طبق آمار و گزارشات بیمارستان کلیولند کلینیک:

در آمریکا تقریبا 40% از افراد برخی از علائم گرفتگی سیاتیک را در طول زندگی خود تجربه می‌کنند. این بیماری معمولا بعد از 20 سالگی رخ می‌دهد و در افراد کوچکتر از 20 سال بسیار نادر است، مگر اینکه در تصادف یا سانحه‌ای رگ سیاتیک آسیب ببیند.

علت‌ها و عواملی که باعث درد در عصب سیاتیک می‌شود

بیماری‌هایی که می‌تواند باعث آسیب دیدن و درد در عصب سیاتیک شود شامل موارد زیر است:

• فتق دیسک کمر
• بیماری تخریب (دژنراتیو) دیسک
• تنگی کانال نخاعی
• پوکی استخوان
• حاملگی
• آسیب
• لغزش مهره ستون فقرات (spondylolisthesis)
• تومور یا کیست در ستون فقرات
• سندروم مخروط انتهایی
• سندروم دم اسبی

عواملی که خطر دچار شدن به سیاتیک را بیشتر می‌کند شامل مواردی که در ادامه توضیح دادیم می‌شود:

• بالا رفتن سن
• دیابت
• وزن بالا
• سبک زندگی ساکن
• کاهش قدرت در عضلات باسن، شکم و کمر
• پوشیدن کفش پاشنه بلند
• خوابیدن روی تشک‌های خیلی نرم یا خیلی سفت
• سیگار کشیدن
• کار کردن در شرایطی که باید مدت زیادی بنشینید یا وسایل سنگین حمل کنید

در ضمن اگر قبلا کمر یا ستون فقرات شما آسیب دیده باشد، امکان گرفتگی سیاتیک با بالا رفتن سن نیز بیشتر خواهد شد.

علائم گرفتگی رگ سیاتیک

سیاتیک معمولا در افراد مسن و بزرگسال رخ می‌دهد. در واقع این بیماری در افراد 30 ساله یا پایین‌تر بسیار نادر است و معمولا به علت صدمه یا سانحه خاصی رخ می‌دهد. علائم سیاتیک شامل موارد زیر است:

• درد. مسلما شایع‌ترین نشانه گرفتگی رگ سیاتیک درد است. کسانی که مبتلا شدند درد خود را مانند سوزش شدید یا برق گرفتگی تعریف می‌کنند. درد از کمر شروع می‌شود و به باسن و یکی از پاها سرایت می‌کند. اغلب مواقع درد با سرفه کردن، خم شدن، بلند کردن پا یا دراز کشیدن به پشت تشدید می‌دهد.
• گزگز کردن باسن و پاها. گزگز شدن یا مورمور شدن شبیه خواب رفتن پا است. معمولا اگر در باسن و یکی از پاهای خود گزگز شدن احساس کردید، ممکن است سیاتیک شما گرفته باشد.
• بی حسی. بی حسی در پشت و پا رخ می‌دهد که به دلیل اختلال در رسیدن سیگنال‌های پشت یا پای شما در رسیدن به مغز اتفاق می‌افتد.
• ضعف عضلات. اگر سیاتیک شما شدید شود امکان دارد علائمی مانند ضعف عضلات رخ دهد.
• عدم کنترل ادرار یا مدفوع. در کنار ضعف عضلات، عدم کنترل ادرار یا مدفوع نیز یکی از علائم خطرناک ولی نادر بیماری است.

ضعف عضلات و مشکل در کنترل ادرار یا مدفوع دو نشانه خطرناک سیاتیک هستند که باید فورا درمان شوند.

علائم سیاتیک در پای چپ و راست

در بیشتر مواقع سیاتیک فقط یکی از پاهای شما را درگیر می‌کند. برخی افراد ممکن است چندین بار در زندگی بیماری را تجربه کنند که در بار اول پای چپ درد می‌گیرید و سپس بعد از چند سال، پای راست بیمار دردناک شود. علائم سیاتیک در پای چپ و راست با هم تفاوتی ندارند. ولی وقوع علائم در هر دو پا می‌تواند نشانه‌ی آسیب جدی به رگ و سیستم عصبی باشد که خطرناک و اورژانسی است.

زمان مراجعه به دکتر

سیاتیک خفیف معمولا با گذشت زمان و درمان‌های خانگی برطرف می‌شود. اگر این خود مراقبتی علائم را کاهش نداد، باید با متخصص مراجعه کنید. همچنین اگر درد بیش از یک هفته طول کشید، شدیدتر شد یا در هر دو پا درد داشتید، به دکتر خود تماس بگیرید. در این مواقع به اورژانس مراجعه کنید:

• ضعف عضلات یا بی حسی ناگهانی در پا.
• درد بعد از تصادف شدید.
• مشکل در کنترل ادرار و مدفوع

این علائم می‌توانند نشانه یک مشکل جدی در ستون فقرات باشند و شما باید فورا به بیمارستان مراجعه کنید. در صورتی که در بیمارستان نیازمند مراقبت بودید، می‌توانید از خدمات همراه بیمار در بیمارستان آسانیسم نیز بهره‌مند شوید.

تشخیص گرفتگی رگ سیاتیک

برای تشخیص سیاتیک باید به پزشک مراجعه کنید. معمولا متخصص مغز و اعصاب مریضی را تشخیص می‌دهد. متخصص تاریخچه پزشکی شما را چک کرده، شما را معاینه می‌کند و ممکن است چند آزمایش برای شما بنویسد.

معاینه رگ سیاتیک

معاینه برای تشخیص سیاتیک شامل راه رفتن، تست بلند کردن پا و دیگر آزمایشات قدرتی و انعطاف پذیری می‌شود.

• راه رفتن. در این معاینه دکتر مدل راه رفتن شما را بررسی می‌کند. معمولا سیاتیک باعث می‌شود نحوه را رفتن شما تغییر کند، دکتر تمام تغییرات را چک می‌کند تا ریشه درد شما را پیدا کند.
• تست بلند کردن پا. در این آزمایش شما روی تخت دراز می‌کشید و پای خود را صاف روی تخت قرار می‌دهید. دکتر به آرامی پای شما را بالا می‌برد و از شما می‌پرسد که از کجا درد شروع می‌شود. دکتر با این معاینه مهره یا ناحیه‌ای که روی رگ سیاتیک فشار آورده را پیدا می‌کند.

در کنار این معاینه‌ها چندین تست دیگر وجود دارد که بر اساس درد و شرایط شما ممکن است دکتر انجام دهد. این معاینه‌ها علت اصلی درد شما را مشخص می‌کند.

آزمایشات و تست‌ها برای تشخیص سیاتیک

چندین تست و آزمایش وجود دارد که به تشخیص سیاتیک و رد دیگر بیماری‌های مشابه به دکتر کمک می‌کند. شایع‌ترین آزمایشات شامل موارد زیر است:

• ایکس-ری (x-ray).
• سی تی اسکن (CT scan).
• اسکن تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI).
• الکترومیوگرافی (EMG).
• میلوگرام.

این آزمایشات مکان دقیق آسیب را مشخص می‌کند تا دکتر بتواند بهترین درمان ممکن برای سیاتیک را به شما تجویز کند.

درمان سیاتیک و اقدامات مراقبتی

در بیشتر مواقع مراقبت خانگی و با گذشت زمان سیاتیک خودش درمان می‌شود. در ادامه درمان خانگی، پزشکی و نکات مراقبتی را بطور کامل توضیح می‌دهیم.

درمان سیاتیک در خانه

درمان سیاتیک در خانه معمولا برای کاهش درد و افزایش تحرک فرد بیمار است. بسیاری از این درمان‌ها را شما می‌توانید در خانه خودتان انجام دهید. درمان خانگی برای مواقع شدید یا درد مزمن نیست، در صورتی که درمان سیاتیک در منزل درد شما را کاهش نداد به دکتر مراجعه کنید.

نکته مهم: درد متوسط تا شدید به همراه بی حسی و گزگز یا ضعف در عضلات همگی علائمی هستند که نیازمند مراقبت و درمان پزشکی حرفه‌ای هستند. اگر این علائم را دارید سعی به هیچ عنوان تلاش نکنید به تنهایی آن‌ها را درمان کنید.

برخی از درمان‌های سیاتیک در منزل شامل موارد زیر می‌شود:

• استفاده از یخ. کمپرس سرد یا استفاده از یخ برای کاهش تورم و درد در چند روز اول پس از شروع درد سیاتیک به شما کمک می‌کند. برای استفاده از یخ، یک کیسه یخ پر کنید، آن را در پارچه بپیچید و هر بار 20 دقیقه روی مکانی که درد دارد قرار دهید. این کار را 2 یا 3 بار در روز انجام دهید.
• استفاده از گرما. بعد از چند روز کمپرس سرد به کمپرس گرما یا کیسه‌های آب جوش روی بیاورید. حرارت را مانند یخ 20 دقیقه روی جایی که درد می‌کند و کمر خود قرار دهید. اگر بعد از 20 دقیقه هنوز درد داشتید، می‌توانید به صورت متناوب از کمپرس سرد و گرم استفاده کنید. سپس از هر کدام که درد شما را بهتر تسکین داد، استفاده کنید.

انجام ورزش سیاتیک پای چپ و راست در خانه

وقتی درد شروع می‌شود می‌توانید تا 3 روز استراحت کنید، ولی معمولا بهتر است با حرکت و ورزش درد آن را کاهش دهید. کشش و پیاده‌روی می‌تواند برای درمان سیاتیک بسیار مفید باشد.

• پیاده‌روی و کشش باعث می‌شود جریان خون شما بیشتر شود تا دوره درمانی شما را سریع‌تر کند.
• تمرکز شما را از روی درد برمی‌دارد.
• انعطاف پذیری شما را بیشتر می‌کند و دامنه حرکتی را افزایش می‌دهد.

اگر برخی از این حرکات باعث تشدید درد شما شد، به پزشک خود اطلاع دهید. پزشک دلیل درد را مشخص می‌کند تا مطمئن شوید که این حرکات درد سیاتیک شما را بدتر نمی‌کند.

در ادامه لیستی از ورزش سیاتیک پای چپ و راست را به شما معرفی خواهیم کرد. یادتان باشد که قبل از شروع، این ورزش‌ها حتما باید توسط دکتر شما تایید شوند تا آسیب بیشتری به شما وارد نشود:

• ورزش کششی زانو به سینه: برای این ورزش به پشت دراز بکشید، پاهای خود را صاف روی زمین قرار دهید و سپس یکی از پاهای خود به آرامی به سمت قفسه سینه خود خم کنید، با دو دست زانو را بگیرید و 30 ثانیه حالت خود را نگه دارید. در نهایت پای خود را عوض و حرکات را دوباره تکرار کنید. این ورزش را حداقل 3 بار برای هر پا انجام دهید.

• کشش همسترینگ ایستاده: این ورزش برای سیاتیک پای راست و چپ مناسب است. در حالت ایستاده پایی که درد دارد را به لبه‌ی یک پله بلند یا صندلی بلند کنید و تا جایی که می‌توانید پای خود را صاف و انگشتان پا را به سمت بالا نگه دارید. کمر خود را صاف نگه دارید و خیلی آرام به جلو خم شوید. این حالت را 30 ثانیه نگه‌دارید و در نهایت ورزش را برای پای دیگر انجام دهید. سعی کنید روزی 3 بار این ورزش را تکرار کنید.

• ورزش پل: این ورزش برای تقویت عضلات کمر و کاهش فشار روی عصب سیاتیک طراحی شده است. برای انجام آن، به پشت روی زمین دراز بکشید، دستانتان را کنار بدنتان بگذارید و شکمتان را سفت کنید. سپس به آرامی باسن خود را بلند کنید و اگر درد نداشتید، آن را تا سطحی بالا ببرید که زانوها و شانه‌هایتان در یک راستا قرار گیرند. در این حالت بمانید و 3 نفس عمیق بکشید و به حالت اولیه برگردید. این ورزش را حداقل 5 بار تکرار کنید.

• کشش پا خوابیده ضربدری: این ورزش برای انعطاف پذیری و تقویت عضلات کمر است. برای انجامش، به پشت روی زمین دراز بکشید و پاهای خودتان را صاف کنید. یکی از پاها را روی زانو دیگری قرار دهید و به آرامی هر دو پا را به سمت شکم جمع کنید. در حالت جمع شده چند ثانیه بمانید و سپس برای پای دیگر تکرار کنید. این ورزش را نیز 3 بار در روز انجام دهید.

• حرکت یوگای کشش حالت کودک: این یکی از پوزهای یوگاست که برای درد کمر و تقویت عضلات اطراف باسن انجام می‌شود. برای این پوز، اول زانو بزنید و روی زانو بنشینید. کم کم به سمت جلو خم شوید، باسن خود را روی پاشنه پا نگه دارید و پیشانی خود را به زمین برسانید. دست خود را زمان خم شدن روی زمین بگذارید و به سمت جلو ببرید، زمانی که پیشانی به زمین رسید دست‌های خود را به کنار پاهای خود ببرید به طوری که کف دست‌ها روی به بالا قرار گیرد. 10 ثانیه حالت خود را نگه‌دارید و سپس به آرامی به حالت اولیه برگردید. این کشش را حداقل 5 بار در روز انجام دهید.

اگر هر کدام از این ورزش‌ها درد سیاتیک را بیشتر کرد، آن را فورا متوقف کنید و به پزشک خود بگویید. در صورتی که نگران سلامتی عزیزان سالمند خود در زمان انجام ورزش هستید می‌توانید از خدمات پرستار سالمند آسانیسم استفاده کنید تا در طول ورزش مراقب عزیز شما باشند.

ماساژ درمانی سیاتیک

شما می‌توانید برای سیاتیک خود بخشی که از همه بیشتر درد دارد را ماساژ دهید. این کار باعث می‌شود خون بهتر جریان پیدا کند، استرس شما را کاهش دهد و تنش و گرفتگی عضلات اطراف عصب را کم کند. بهترین مکان‌ها برای ماساژ باسن، همسترینگ، ران و ماهیچه ساق پا است. ماساژهای معمولی و ساده را می‌توانید در خانه، خودتان یا یکی از نزدیکان‌تان انجام دهد. ولی پیشنهاد می‌کنیم برای تکنیک‌های ماساژ حرفه‌ای، به کلینک‌های حرفه‌ای ماساژ مراجعه کنید.

پیشنهاد می‌شود، تا وقتی که با پزشک صحبت نکردید، از ماساژ دادن ناحیه پایین کمر خودداری کنید. برای بانوانی که باردار هستند نیز، باید اول از پزشک خود اجازه بگیرید. برخی ماساژها و ناحیه‌ها برای بانوان باردار سیاتیکی توصیه نمی‌شود.

استفاده از داروهای بدون نسخه

 داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن، ناپروکسن سدیم و آسپرین می‌توانند درد را کاهش دهند تا شما بتوانید ورزش‌ها و دیگر اقدامات مراقبتی و درمانی سیاتیک را راحت‌تر انجام دهید.

این داروها را به هیچ عنوان جایگزین درمان نکنید. دارو فقط علائم سیاتیک را کاهش می‌دهد ولی مشکلی باعث شروع درد شما شده را درمان نمی‌کند و استفاده بیش از حد این داروها عوارض جانبی خطرناک به همراه دارند.

داروهای گیاهی برای درمان سیاتیک در منزل

داروهای گیاهی و طبی برای درمان سیاتیک هیچ کدام از لحاظ علمی ثابت نشده‌اند. با این حال برخی آزمایشات و تحقیقات نشان داده که گیاهان زیر می‌توانند تا حدی درد سیاتیک را رفع کنند:

• زنجبیل: زنجبیل یکی از اساسی‌ترین گیاهان در درمان طبی سیاتیک است. زنجبیل خواص ضد التهابی دارد که می‌تواند بخشی از فشار روی عصب سیاتیک را کاهش دهد. برای درست کردن چای زنجبیلی آب را جوش بیاورید، یک زنجبیل خرد کنید و به آب داغ در قوری اضافه کنید. بگذارید 10 تا 20 دقیقه بجوشد تا دم بکشد و سپس آن را سرد یا گرم بنوشید. مواظب باشید، مصرف زیاد زنجبیل باعث اسهال، نفخ، کاهش قند و آسیب دیدن دندان می‌شود. زنان باردار قبل از مصرف زنجبیل باید با دکتر خود مشورت کنند.
• زردچوبه: زردچوبه حاوی کورکومین است و خواص ضد التهابی دارد. می‌توانید برای مصرف آن یک چای زردچوبه درست کنید یا زردچوبه آسیاب شده را با آب ترکیب کنید و مانند یک پماد، آن را بهمراه ماساژ به مکانی که درد گرفته است بزنید. اگر حامله هستید، از مصرف زردچوبه خودداری کنید. همچنین زردچوبه باعث کاهش آهن، درد معده، افت فشار خون، خونریزی و حالت تهوع می‌شود.
• ریشه سنبل الطیب (والریان): ریشه والریان حاوی ماده‌ای به نام Valepotriate است که ضد التهاب، ضد اسپاسم و آرام بخش است. برای استفاده می‌توانید آن را خرد کرده و در جای گرم (40 درجه) بگذارید تا خشک شود. بعد از خشک شدن آن را آسیاب و از الک ریز رد کنید تا روزانه 5 تا 10 گرم از آن بخورید. حواستان باشد این گیاه برای کلیه مضر است به هیچ عنوان بیشتر از حد مشخص شده و بعد از 8 هفته آن را مصرف نکنید.

درمان پزشکی برای سیاتیک

اگر مراقبت‌ها و درمان‌های خانگی درد عصب سیاتیک را کاهش نداد، دکتر برخی درمان‌های قوی‌تر را تجویز می‌کند.

فیزیوتراپی

برای اجرای ورزش‌های مخصوص باید به یک فیزیوتراپ مراجعه کنید. فیزیوتراپ می‌تواند در انجام ورزش‌های مختلف به شما کمک کند و به همراه برخی دستگاه‌های مخصوص مانند تکار، TENS و درمان دستی درد را کاهش دهد. این افراد به شما آموزش می‌دهند که چگونه بنشینید و بخوابید تا درد سیاتیک تشدید نشود.

تجویز داروها و مسکن برای سیاتیک

اگر داروهای بدون نسخه کافی نبود، دکتر مسکن، شل کننده عضلات و هرگونه داروی دیگری نیاز است را تجویز می‌کند. 

• مسکن‌: استامینوفن اکسی کدون و هیدروکودون قوی‌ترین مسکن‌ها برای درد هستند. در شرایط حاد و شدید ممکن است مورفین نیز تجویز شود.
• شل کننده عضلانی: باکلوفن، تیزانیدین و سیکلوبنزاپرین سه قرص شل کننده شایع برای درمان اسپاسم هستند.
• دارو ضد افسردگی: برای کاهش درد مزمن ناشی از سیاتیک امکان دارد پزشک داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای مانند قرص آمی تریپتیلین، نورتریپتیلین و پروتریپتیلین را تجویز کند. 
• داروی ضد تشنج: اگر درد عصبی زیاد باشد دکتر برخی داروهای ضد تشنج برای کاهش درد تجویز می‌کند.

بیشتر داروها و قرص‌هایی که معرفی کردیم اعتیاد آور هستند. مصرف این داروها باید فقط و فقط تحت نظر متخصص انجام شود. به هیچ عنوان خودسرانه دوز یا زمان مصرف داروها را تغییر ندهید. عوارض مصرف نادرست این داروها خطرناک و حتی کشنده است.

تزریقات در ستون فقرات

پزشک برای کاهش درد سیاتیک در کوتاه مدت (یک الی سه ماه) تزریق کورتیزون را تجویز می‌کند. این دارو به التهاب اطراف عصب کمک می‌کند و باعث کاهش درد در برخی افراد می‌شود. اگر آمپول برای بیمار مناسب باشد، اثر آن تا چند ماه باقی می‌ماند ولی به مرور زمان تاثیرات آن از بین می‌رود.

جراحی

جراحی آخرین روش درمان سیاتیک است. جراحی معمولا به دلیل مشکلات جدی‌تر مانند فتق دیسک کمر انجام می‌شود. معمولا جراحی برای درد شدید که بیش‌تر از 6 تا 8 هفته درمان پزشکی طول بکشد انجام می‌شود. انواع مختلف جراحی وجود دارد که شامل موارد زیر است:

• دیسککتومی. این یک گزینه برای درمان فتق دیسک کمر است که در آن دیسک آسیب دیده از بین مهره‌های ستون فقرات برداشته می‌‌شود.
• لامینکتومی. هر مهره دارای قسمتی به نام لامینا است که در کنار مهره درست زیر پوست شما قرار دارد. لامینکتومی شامل برداشتن بخشی از لامینا که روی عصب نخاعی فشار می‌آورد است.

با استناد از بیمارستان کلیولند کلینیک:

موارد خفیف‌تر سیاتیک معمولا با گذشت زمان و خوددرمانی خودبه‌خود رفع می‌شود. بین 80 تا 90 درصد از مبتلایان سیاتیک بدون جراحی بهبود می‌یابند. سیاتیک معمولا بیشتر از 6 هفته طول نمی‌کشد.

جلوگیری از بروز دوباره درد سیاتیک

با اینکه برخی از علت‌های درد سیاتیک را نمی‌توان جلوگیری کرد، برخی راهکارهایی وجود دارد که با انجام آن می‌توانید از بروز دوباره درد اجتناب کنید.

1. مراقب نحوه نشستن و خوابیدن خود باشید. زمان نشستن شانه‌ها و بازوهای خود را در زاویه 90 درجه نگهدارید. موقع نشستن زانو و لگن خود را در یک سطح نگهدارید. موقع خوابیدن به پشت بخوابید و یک بالش زیر زانوی خود قرار دهید یا به پهلو بخوابید و یک بالشت بین زانوهای خود قرار دهید.
2. وسایل سنگین را به درستی بلند کنید. تا حد امکان به باری که میخواهید بلند کنید نزدیک شوید. آرنج و بازوهای خود را نزدیک بدن خود نگه‌دارید. عضلات شکم خود را سفت کنید و زانوهای خود را خم کرده و با استفاده از عضلات پای خود وسیله را بلند کنید.
3. مرتبا ورزش کنید. برای سلامت ستون فقرات خود باید عضلات کمر و شکم خود را قوی نگهدارید. در هر هفته باید حدود 3 تا 4 ساعت ورزش کنید.
4. از نیکوتین استفاده نکنید. نیکوتین باعث کاهش خونرسانی به استخوان‌ها می‌شود پس برای کاهش مشکلات سیاتیک باید تمام محصولاتی که تنباکو دارند مثل سیگار، قلیان و ویپ اجتناب کنید.
5. زمانی برای بهبود خود بگذارید. به هیچ عنوان با کمر درد کار سنگین نکنید. وقتی رگ سیاتیک شما گرفت، زمانی برای استراحت خود بگذارید. بعد از 2 یا 3 روز ورزش‌های سبک مانند شنا، تای‌چی، یوگا یا پیاده‌روی را شروع کنید.

سوالات متداول در مورد سیاتیک

در اینجا برخی از سوالات متداول در مورد سیاتیک است. اگر سوال دیگری دارید یا نیازمند راهنمایی بیشتر هستید در بخش دیدگاه‌ها بپرسید.