خواب یکی از نیازها و جریان های طبیعی زندگی انسان است. هرگونه اختلال در خواب منجر به مشکلات روانی و کاهش عملکرد فردی میشود. در سنین مختلف اختلالات خواب امکان پذیر بوده، اما سالمندان و افراد مسن بیشتر با مشکلات عدم دستیابی به خواب راحت مواجه هستند. پرستار سالمند در منزل به منظور بررسی میزان مصرف کافئین و داروهای فرد که کاهنده یا افزاینده خواب هستند، میتواند با یادداشت برداری روزانه موارد آشفتگی های خلقی، بیماریها و آگاهی از دلایل بروز اختلالات خواب در تعیین برنامه خواب مناسب سالمند توسط پزشک مفید باشد.
در کشور ما عموم مردم آگاهی کمی در مورد مشکلات اختلالات خواب دارند. شیوع این بیماری مسبب بسیاری از تصادفات رانندگی و حتی مرگ و میر افراد است.
دسته بندی انواع اختلال خواب را بطور معمول 4 دسته مشخص می کند: در نوع 1 بی خوابی ابتدایی که فرد بیش از نیم ساعت در رختخواب بوده اما نخوابد، نوع2، خواب بی تداوم است طوریکه در طول خواب فرد مکرر بیدار شود، نوع3، بیداری پیش از زمان درنظر گرفته شده توسط فرد و نوع4 اختلال خواب، کسلی و عدم هوشیاری مناسب بعد از بیداری می باشد. همچنین برخی دیگر از انواع و دسته بندی متفاوت اختلالات خواب در زیر ذکر گردیده است:
- حمله خواب (نارکولپسى)
- خواب پریشی
- نشانگان پای بی قرار
- بی خوابی
- عدم توانایی در خوابیدن یا حفظ خواب ( اینسومنیا یا بی خوابی )
- بی خوابی مزمن
- وقفه تنفسی در خواب یا توقف تنفس هنگام خواب
- نشانگان خوردن شبانه
دلایل اختلالات خواب
شیوع ابتلا به بیماری خواب در نقاط و اقشار مختلف کشور بسیار بالاست. بروز بیماریها، ناهنجاری ها و شرایط و دلایل بسیار منجر به بروز اختلالات خواب میشوند.
مثالهایی از اختلالات خواب در افراد: افزایش مشکلات تنفسی هنگام خواب بویژه در آقایان دارد که نشانه ی آن خروپف و نوع4 است. استرس های شغلی مشکلات قبل از خواب را بوجود آورده و افسردگی باعث بروز نوع3 این اختلال شده، مسبب نوع2 اختلالات خواب ابتلا به بیماریهایی چون دیابت، پروستات حجیم، همچنین تکرر ادرار (نوکتوریا)، حساسیت ها و دردهای مزمن و محیط خواب ناسالم نیز در عدم خواب راحت تاثیر گذار است.
نشانه های اختلال خواب
- دیدن خواب‌های نزدیک به واقعیت و ترسناک
- مشاهده خواب های عوامل تهدید کننده شما
- خواب‌هایی که شما را مکرر بیدار کرده و مانع خواب مجدد شده
- احساس اضطراب، ترس، خشم، خجالت یا نفرت بعد از بیداری
- تعریق و تپش قلب سریع طوریکه نمی‌توانید از رختخواب بیرون روید
- حس ناراحتی و خواب‌آلودگی در طول روز
- هنگام کار، مطالعه یا تماشای تلویزیون احساس ناراحتی دارید
- عدم تمرکز در همه‌ی کارها
- شکایت مرتب اطرافیانتان از خستگی شما
- انجام کارها را به آهستگی
- دشواری کنترل احساسات برایتان
- نیاز همیشگی به نوشیدن قهوه برای آرامش
اختلالات خواب بزرگسالان
همانطور که گفته شد خواب مناسب و کافی برای تمام سنین با اهمیت می باشد. اهمیت این موضوع تا حدیست که کمبود خواب و نامناسب بودن آن موجب بروز اثرات جسمی و روحی در فرد شده و زندگی وی را تحت تاثیر قرار می دهد. در واقع خواب یک احیا کننده بدن و موجب سلامت آن است.
اختلالات خواب بزرگسالان در جامعه امروزی به سرعت در حال افزایش است. در واقع این اختلالات شامل تمام شرایطی که مانع از خوابیدن فرد می گردد. استرس ها، فشارهای کاری بسیار در بزرگسالان از عوامل شایع در ایجاد اختلالات خواب بشمار می روند.
علل بی خوابی در سنین بالا
افزایش سن افراد در کنار وجود مشغله ها و بهم ریختگی چرخه خواب آنها در سنین بالا و سالمندی همواره تاثیرگذار است. اما در این سنین برخی از پرخوابی یا کم خوابی از جمله اختلالات خواب شکایت می کنند که در ادامه به این موارد خواهیم پرداخت.
اختلالات خواب سالمندان
تحقیقات علمی حاکی از آن است که در هر سنی خواب مناسب هر فرد با ساعات زیستی بدن منطبق می شود. بنابراین با خواب مناسب مواد مضر و زائدی که در مغز جمع شده را بدرستی پاکسازی می شود. با این اوصاف خواب نامناسب در هر سنی بخصوص در سالمندی باعث شده مغز نامناسب کارکرده و زندگی سالمند با کاهش کیفیت روبرو گردد.
سلامت سالمندان با خواب مناسب و کافی در ارتباط است چراکه اختلالات خواب سالمندان منجر به بروز اختلالات جسمی و روانی در آنها خواهد شد. پزشکان متخصص با توجه به شاخص های کمی و کیفی خواب سالمندان، به برخی از بیماریهای مغز و اعصاب و روان پی برده و درنتیجه درمان سریعتر انجام می شود. علاوه بر این حضور پرستار خصوصی سالمند در منزل می تواند در روند بهبود کمک شایانی کند.
علل پرخوابی سالمندان
فرد مسن شاکی از پرخوابی خویش است. از شواهد پرخوابی مصرف برخی داروهای مرتبط با بیماریهای دوران سالمندی بوده که برای رفع آن می توان با پزشک مربوطه در میان گذاشت. اما دلیل مهم پرخوابی یا پایین آمدن کارکرد فرد مسن در روز، مرتبط به کم خوابی سالمند بیمار در شب است. دیگر دلیل پرخوابی یا خواب آلودگی سالمند در روز مرتبط به اختلالات تنفسی و خروپف های زیاد در خواب شب می باشد.
آپنه هنگام خواب به وقفه‌های موقت تنفسی هنگام خواب می گویند که اغلب راه هوایی را موقتی مسدود می کند. آپنه هنگام خواب در چه افرادی مشاهده می شود؟ افراد مسن دارای گردن کوتاه با اضافه وزن که بدخوابی داشته و سابقه خروپف و فشارخون کنترل‌نشده هستند.
انجام تست خواب عارضه‌ی آپنه (مقاومت راه‌های هوایی و قطع تنفس هنگام خواب) مشخص می کند. نوع انسدادی آپنه در این افراد باعث قطع تنفس در هنگام خواب شده که در نتیجه اکسیژن خون کاهش می یابد. با کاهش اکسیژن خون، مغز چندین بار برانگیخته و هوشیار شده و نمیگذارد فرد به خواب عمیق رود. چراکه به خواب عمیق رفتن امکان بیدار نشدن را خواهد داشت. بنابراین مغز باعث شده فرد وارد خواب عمیق نشده و همواره در خواب سبک باقی بماند.
خواب عمیق خوابیست که هر فرد روزانه انرژی کافی برای انجام امور روزمره اش را داشته باشد. با این تعریف می توان گفت افرادی که دچار اختلال خواب بوده و خواب عمیق ندارند، پیوسته در طول روز خواب آلود و در حال چرت زدن می باشند.
نکته: در صورتیکه با معاینه و بررسی نشانه ها، دلایلی برای پرخوابی بیمار یافت نشد، از وی تست خواب یا پلی‌سومنوگرافی گرفته می شود. از اینگونه افراد می توان در آزمایشگاه خواب بیمارستان تست خواب را گرفته و شخص شبی را در بیمارستان میگذراند. ارزیابی تست خواب شامل: تست نوار مغز، نوار قلب، چشم و عضله و میزان اکسیژن خون و شاخص‌های دیگر است. با ارزیابی این موارد در تست توسط پزشک متخصص خواب منجر به تشخیص نوع اختلال خواب بیمار و در نهایت درمان مناسب وی می باشد.
درمان اختلالات خواب
خواب ناکافی و اختلال ناشی از آن دلایل متفاوتی دارد که این بیماری توانایی روزانه فرد را برای انجام کارها کاهش می دهد. در بسیاری از موارد درمانی اختلالات خواب دیگر با داروها جواب نداده و فرد نیاز به استفاده از ابزارها یا عمل جراحی خواهد داشت.
با توجه به نشانه ها و دلایل بروز اختلال خواب، پرستار برای سالمند میتواند از درمان های خانگی اختلال خواب با رعایت اصول تغذیه مناسب برای سالمندان استفاده کند. استفاده از برخی از موارد زیر در تغذیه و سبک زندگی سالمند از جمله درمان های اختلال خواب می باشد. لازم به ذکر است که نحوه تهیه و استفاده موارد زیر با نظر پزشک سالمند انجام گردد.
- ماهی
- تخم کدو تنبل
- عسل
- زنجبیل
- موز
- ماست
- جو دوسر
- تخم مرغ
- شیر
- بادام
- سیب زمینی شیرین
- کیوی
- سیر
- تنفس
- ورزش کردن
- همچنین پرهیز از غذاهایی که موجب بیخوابی شده مانند: غذاهای پرادویه، غذاهای چرب، الکل،کافئین
ضعف بدن هم میتونه از علائم اختلال در خواب باشه ؟
اگر فرد دچار بی خوابی باشد در طول روز احساس بی خوابی و ضعف بدن پیدا میکند