اسهال در کودکان چیست؟

اسهال زمانی رخ می‌دهد که مدفوع نرم، شل و آبکی شود. این بیماری باعث می‌شود فرزندتان بیشتر به دستشویی برود. اگر کودک در یک روز 3 یا بیشتر مدفوع شل یا مایع داشته باشد، به اسهال مبتلا شده. اسهال در کودکان به دو نوع مزمن و ناگهانی تقسیم می‌شود. اگر اسهال کودکان بیش از 2 هفته طول کشید یا در این بازه زمانی دوباره اتفاق افتاد اسهال کودکان مزمن است. 

اسهال یک مشکل شایع میان کودکان و بزرگسالان است که در بیشتر مواقع بعد از 1 یا 2 روز بدون درمان و مراقبت رفع می‌شوند. اسهالی که بیش از دو روز طول بکشد ممکن است به دلیل بیماری خاصی باشد و باید به دکتر مراجعه کنید. در غیر این صورت مطمئن شوید کودک‌تان به اندازه کافی مایعات مصرف می‌کند تا اسهال خودش رفع شود.

برای کسب اطلاعات درباره‌ی تمام علل، علائم و درمان‌های اسهال در کودکان مقاله تهیه شده توسط تیم شرکت پرستاری آسانیسم را مطالعه فرمایید.

میزان اسهال

1. اسهال خفیف: 5 مدفوع مایع آبکی در روز
2. اسهال متوسط: 6 تا 9 مدفوع آبکی و مایع در روز
3. اسهال شدید: 10 مدفوع مایع و آبکی یا بیشتر در روز

علائم اسهال شدن کودکان

اسهال در کودکان معمولا علائم دیگری به جز شل و آبکی شدن مدفوع دارد که شامل موارد زیر می‌شود:

• درد شکم
• استفراغ در کودک
• تب
• کاهش یا از دست دادن اشتها
• خون در مدفوع
• دستشویی مکرر
• باد کردن شکم
• گرفتگی عضلات

علائم اسهال کودک شما ممکن است شبیه دیگر بیماری‌ها باشد. اسهال شدید، مداوم یا خونی نشانه یک بیماری جدی‌تر است که باید با مراجعه به دکتر اول بیماری ریشه را تشخیص و درمانش کنید.

اسهال باعث کم آبی کودکان می‌شود

یکی از شایع‌ترین علائم و خطرناکترین عوارض اسهال در کودکان، کم آبی است. کم آبی (هیدراته شدن) کودک خطرناک و کشنده است. نوزادان یا کودکان کوچک اسهالی به شدت در خطر کم آبی بدن هستند. کودکان زیر 2 سال سریعا دهیدراته می‌شوند و معمولا نمی‌توانند به درستی کم آبی خودشان را نشان دهند.

کم آبی شدید کودک، یک وضعیت بسیار خطرناک است و می‌تواند باعث تشنج، آسیب مغزی و حتی مرگ شود. لازم است که حتما به علائم دهیدراتاسیون توجه شود. به احتمال زیاد دهیدراتاسیون خفیف تا متوسط منجر به بروز علایم زیر خواهد شد:

• خشکی و چسبندگی دهان
• خواب آلودگی یا خستگی، کودکانی که دچار این بیماری می شوند نسبت به همیشه کم جنب و جوش تر خواهند بود
• تشنگی
• خروجی پایین ادرار (کم ادراری)
• عدم خیس شدن پوشاک در نوزادان به مدت ۳ ساعت
• کاهش یا عدم وجود اشک به هنگام گریه
• خشکی پوست
• سردرد
• یبوست
• سرگیجه یا احساس منگی

علل اسهال در کودکان

علل شایع اسهال در کودکان را در ادامه معرفی کردیم:

• مصرف بیش از حد آبمیوه یا نوشیدنی‌های شیرین: مصرف زیاد این نوع نوشیدنی‌ها می‌تواند باعث افزایش قند در دستگاه گوارش شود و به‌دنبال آن اسهال ایجاد کند.
• استفاده از داورهای آنتی بیوتیک: مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها می‌تواند تعادل طبیعی باکتری‌های مفید در روده را برهم بزند و منجر به اسهال شود. این حالت اغلب با قطع مصرف دارو بهبود می‌یابد.
• داروهای مسهل یا ملین (روان کننده شکم): این داروها برای درمان یبوست استفاده می‌شوند که اگر کودک بیش از حد روان کننده شکم مصرف کند، به اسهال دچار می‌شود.
• آلرژی به غذا: آلرژی به برخی از مواد غذایی به اسهال منجر می‌شود. برای مثال، بعضی از کودکان نمی‌توانند لاکتوز داخل شیر را تحمل کنند و اسهال می‌شوند.
• یبوست: برخی مواقع یبوست شدید و طولانی مدت به اسهال تبدیل می‌شود.

اگر کودک شما به دلیل یکی از این عوامل دچار اسهال شود، معمولاً جای نگرانی نیست. اسهال خفیف ناشی از این علل معمولاً طی ۱ تا ۲ روز بهبود می‌یابد یا با قطع دارویی که باعث اسهال شده است، از بین می‌رود.

با این حال، اگر اسهال کودک شدید باشد، بیش از 3 روز طول بکشد، یا با علائمی مانند تب بالا، استفراغ مداوم، یا علائم کم‌آبی همراه باشد، باید به پزشک مراجعه کنید.

عفونت گاستروانتریت (ویروس، باکتری، انگل) 

یکی از شایع‌ترین بیماری‌ها که باعث اسهال در کودکان می‌شود عفونت گاستروانتریت است که معمولا به دلیل . گاستروانتریت به دلایل مختلفی مانند ویروس‌ها، باکتری، مواد شیمیایی، برخی داروها و انگل ایجاد شود. برای درمان گاستروانتریت باید به دکتر ترجیحا متخصص گوارش مراجعه کنید. گاستروانتریت علائمی مانند تب، کاهش اشتها، حالت تهوع، استفراغ، کاهش وزن و کم آبی دارد و معمولا با درد دل شروع می‌شود و اسهال ناشی از آن 3 تا 5 روز طول می‌کشد.

اسهال ویروسی کودکان

گاستروانتریت ویروسی (آنفولانزای معده) یکی از علل اصلی اسهال در کودکان است. این بیماری علائم دیگری مانند تهوع، استفراغ و شکم درد نیز به همراه دارد. علائم معمولا تا یک هفته طول می‌کشد و اگر بچه شما در طول بیماری مایعات کافی مصرف نکند، به کم آبی نیز دچار خواهد شد.

روتاویروس یکی از ویروس‌هایست که باعث اسهال آبکی در کودکان کوچک و نوزادان می‌شود. این بیماری معمولا در زمستان یا اوایل بهار بیشتر گزارش می‌شود. برای جلوگیری از ابتلا به این ویروس با دکتر کودک در مورد واکسن روتاویروس صحبت کنید.

نوروویروس یا استفراغ زمستانه نیز می‌تواند با اسهال در کودکان نیز بشود و در اغلب مواقع به دلیل مسمومیت آبی یا غذایی رخ می‌دهد.

اسهال باکتریایی کودک

باکتری‌های مختلفی وجود دارند که می‌توانند باعث اسهال نوزاد یا کودک شود. این باکتری‌ها همه روی سیستم گوارشی فرزند تاثیر می‌گذارند و علائم اصلی آن‌ها اسهال و استفراغ است. باکتری‌هایی مانند حصبه (تیفوئید)، وبا (کالرا)، کمپیلوباکتر یا شیگلا همراه چندین باکتری دیگر می‌توانند باعث اسهال فرزندتان شود. برای درمان این نوع عفونت، دکتر معمولا آنتی بیوتیک تجویز می‌کند.

اسهال انگلی

ژیاردیا (Giardia) یک انگل شایع است که باعث عفونت در روده کوچک می‌شود. زمانی که کودک انگل می‌گیرد اسهالش بین 2 تا 5 روز بعد از آلوده شدن شروع می‌شود و ممکن است 3 تا 6 هفته طول بکشد تا درمان شود. این انگل معمولا به دلیل نشستن درست دست کودکان قبل از غذا خوردن یا دست در دهان کردن او وارد بدن می‌شود. برای درمان اسهال انگلی در کودک‌تان باید به پزشک مراجعه کنید.

دیگر بیماری‌هایی که می‌توانند باعث اسهال در کودک شوند

اسهال در کودکان می‌تواند به دلیل بیماری‌های بیماری مختلف باشد. برخی از بیماری‌های شایع که می‌تواند باعث اسهال شدن بچه شود شامل موارد زیر است:

• بیماری التهاب روده (IBD): این بیماری باعث التهاب پوشش داخل روده می‌شود که قابلیت جذب مایعات را می‌گیرد و در نتیجه کودک مدفوعش اسهالی یا کلا مایع می‌شود.
• بیماری سوء جذب: این بیماری باعث اختلال در جذب مواد مغذی در دستگاه گوارشی کودک می‌شود. امکان دارد این بیماری از جذب مایعات جلوگیری کند و به اسهال، اسهال چرب، آبکی و مزمن تبدیل شود.
• مسمومیت غذایی: زمانی رخ می‌دهد که کودک غذایی آلوده به باکتری‌ها، ویروس‌ها یا سموم آنها مصرف کند. این عوامل می‌توانند به دیواره روده آسیب بزنند یا فرآیند جذب طبیعی آب و الکترولیت‌ها را مختل کنند، که در نتیجه منجر به اسهال می‌شود.
• بیماری سندروم روده تحریک‌پذیر (IBS): این بیماری در دستگاه گوارشی کودک اختلال ایجاد می‌کند که باعث درد شکم، باد کردن، یبوست و اسهال می‌‎شود. در بیماری سندروم روده تحریک‌پذیر کودک ممکن است دوره‌ای یبوست داشته باشد و سپس چند روز اسهال شود. علت اصلی این بیماری هنوز مشخص نشده است ولی استرس یکی از محرک‌های شروع علائم این بیماری است.
• بیماری سلیاک: این اختلال خود ایمنی مزمن است که روده کوچک را تحت تاثیر قرار می‌دهد، این بیماری باعث می‌شود کودک شما نتواند گلوتن را هضم کند. اگر کودک بیماری مواد غذایی مانند گندم، جو، نان، پیتزا و هر غلات دیگری که حاوی گلوتن است را مصرف کند، امکان دارد دچار اسهال شود.

اسهال در نوزادان (کودکان یک ساله یا کوچک‌تر)

مدفوع معمولی در نوزادان نرم و شل است. نوزادان تازه متولد شده بیشتر از حد معمول مدفوع می‌کنند. به همین دلیل، تشخیص علائم اسهال در نوزاد (به خصوص نوزادی که شیر مادر میخورد) مشکل‌تر است.

نوزادانی که شیر مادر می‌خورند تا 2 ماهگی بیش از 6 بار مدفوع می‌کند و ممکن است حتی بعد از هر بار تغذیه مدفوع کند. نوزادی که شیر خشک می‌خورد در هفته اول بین 1 تا 8 بار مدفوع می‌کند و بعد از دفعات دستشویی کردن کمتر شده و به 1 تا 4 بار در روز بعد از 2 ماه می‌رسد.

اگر ناگهانی دفعات مدفوع بالا رفت و شل تر شد احتمالا نوزاد اسهال گرفته است. مدفوع نوزاد اسهالی نیز ممکن است حاوی مخاط، خون یا بد بو باشد. دیگر نشانه اسهال می‌تواند عدم غذا خوردن نوزاد، عصبانیت و تب بالا باشد.

برای درمان اسهال نوزاد و مراقبت از او می‌توانید اقدامات زیر را انجام دهید:

• مراقب علائم کم آبی در نوزاد باشید: خشکی چشم و گریه کردن بدون اشک، کاهش حرکت و بی حالی، عصبانیت، خشکی پوست و دهان و تورفتگی چشم برخی از علائم کم آبی نوزاد است.
• شیردهی به کودک را متوقف نکنید: حتی اگر نوزاد حالت تهوع داشت، باز به نوزاد خود شیر بدهید. شیر مادر بهترین گزینه است ولی در صورتی که نوزاد شیر خشک می‌خورد، از شیر خشک بدون گلوتن یا هر شیر خشکی که پزشک پیشنهاد می‌دهد استفاده کنید.
• اگر کودک کم آبی دارد از محلول استفاده کنید: اگر کودک بعد از شیردهی یا بین نوبت‌های شیردهی باز تشنه بود به او 2 قاشق غذا خوری محلول آبرسان خوراکی (ORS) مانند پدیالیت (Pedialyte)، سرالیت (Ceralyte) یا اینفالیت (Infalyte) بدهید. این محلول‌ها را با آبکی نکنید.
• اگر نوزاد قابلیت مصرف غذای سفت را دارد: به او غذاهایی مانند موز، تست، پاستا (بدون سس) و برنج شفته با ماست (اگر نوزاد به لاکتوز حساس نیست) بدهید.

چه زمان به دکتر مراجعه کنم؟

زمانی که این نشانه‌ها را در کودک خود مشاهده کردید به دکتر مراجعه کنید:

• کودک ساعت‌ها آب نخورده.
• بیش از حد ادرار می‌کند.
• گریه‌ی او بدون اشک بوده.
• درد دل کودک شدید است.
• دهانش خشک است.
• کودک حرارت بالای 39 درجه سانتیگراد (تب بالا) دارد.
• احساس سرگیجه، سردرد یا خواب آلودگی دارد.
• بیش از 6 بار اسهال در طول 24 ساعت اسهال داشته است.
• بعد از 3 روز اسهال کودک قطع نشد

اگر فرزند این علائم را داشت در اسرع وقت به دکتر مراجعه کنید:

• شدیدا و مرتبا (بیش از 3 بار در روز) استفراغ می‌کند
• کودک نمی‌تواند بایستد.
• تب بالای 40 درجه سانتیگراد دارد
• سیستم ایمنی کودک ضعیف است و بیماری‌هایی مانند HIV و سرطان دارد یا قرص‌های استروئیدی مصرف می‌کند.
• بیش از 10 بار اسهال آبکی در طول 24 ساعت داشته است.

اگر کودکان این علائم را داشت فورا به اورژانس تماس بگیرید:

• کودک حرکت نمی‌کند.
• اسهال کودک‌تان به نظرتان تهدید کننده زندگیش است.
• خون در مدفوع مشاهده کردید.
• کودک تشنج کرده است.

اگر کودک‌تان تب داشت به هیچ عنوان خودسرانه به قرص یا دارو ندهید و از داروهای ضد اسهال خودداری کنید. تنها زمانی که دکتر به کودک‌تان قرصی تجویز کرد به او داروی اسهال بدهید.

مراقبت از کودک اسهالی در خانه

بیشتر اسهال‌ها بعد از چند روز رفع می‌شود. در طول ابتلا کودک شما می‌توانید از نکات زیر برای مراقبت کردن از کودک خود استفاده کنید تا اسهال او رفع شود.

• در اسهال خفیف کودک می‌تواند رژیم معمولی داشته باشد ولی سعی کنید از غذاهای پروسس شده خودداری کنید و بیشتر به او غذای آبکی بدهید.
• به کودک خود به اندازه کافی آب بدهید. در بیشتر مواقع محلول‌های آبرسان خوراکی نیاز نیست مگر اینکه کودک‌تان کوچک‌تر از یک سال باشد. برای آب دادن به کودکی استفراغ می‌کند می‌توانید یخ در بهشت بدهید (آب هویج، پرتقال یا سیب را بگیرید و در فریزر قرار دهید تا یک یخ در بهشت طبیعی به کودک بدهید.)
• به کودک خود موز، هویج، سیب (بدون پوست) و دیگر غذاهایی که فیبر دارند بدهید. در صورت نیاز، با دکتر در مورد مکمل‌های فیبر برای کودک صحبت کنید. 
• اگر کودک به لاکتوز حساس نیست، به ماست بدهید. ماست حاوی باکتری‌های مفید است که به سلامت دستگاه گوارش کودک شما کمک می‌کند.
• داروهای بدون تجویز ضد اسهال برای کودکان زیر 2 سال پیشنهاد نمی‌شود و بهتر است برای کودکان بالای 2 سال نیز استفاده نشود.

درمان اسهال ناشی از عفونت گاستروانتریت برای کودک

اسهال ناشی از گاستروانتریت ویروسی خود به خود رفع می‌شود در طول درمان مطمئن شوید که کودک دچار کم آبی نشود. کودکانی که اسهال باکتریایی گرفته‌اند ممکن است به آنتی بیوتیک نیاز داشته باشند. انگل‌ها همیشه نیازمند داروی ضد انگلی هستند. به هیچ عنوان سر خود به کودک خود داروی ضد اسهال ندهید. قبل از مصرف هر دارو به دکتر مراجعه کنید.

درمان پزشکی اسهالی که ناشی از عفونت نیست

اگر اسهال ناشی از عفونت نباشد، درمان به علت ایجاد مشکل بستگی دارد.

عوارض اسهال در کودکان

بزرگ‌ترین و خطرناک‌ترین عارضه‌ی اسهال در کودکان و نوزادان، کم آبی فرزندتان است. کودکانی که به اسهال مبتلا شدند به راحتی به کم آبی نیز دچار می‌شوند. کم آبی یک عارضه خطرناک و حتی کشنده است که باید تا حد امکان از آن جلوگیری شود.

برای همین بسیار مهم است که با علائم کم آبی کودک آشنا شوید:

• خشکی دهان، زبان و ترک روی لب‌ها
• فرورفتگی چشم
• بی حال شدن کودک و خستگی مزمن
• عصبانیت و تحریک‌پذیری شدید
• کاهش اشک در زمان گریه کردن
• کاهش رطوبت و خیسی پوشک نوزاد

کم آبی شدید یک شرایط اورژانسی است و کشنده است در صورت مشاهده این علائم فورا به دکتر یا اورژانس مراجعه کنید:

• آب نخوردن یا امتناع کردن از آب
• بی تحرکی و ناتوانی در ایستادن
• ادرار نکردن یا کاهش میزان و غلیظ شدن ادرار
• فرورفتگی پیشانی در نوزاد
• سرد شدن، رنگ پریدگی و لکه دار شدن پوست
• تنفس سریع و خس خس در تنفس
• تشنج و بیهوشی کودک

این علائم نیازمند بستری شدن کودک در بیمارستان برای آبرسانی مجدد و درمان اسهال است. اگر کودک در این شرایط درمان نشود احتمال آسیب مغزی و حتی مرگ در آن‌ها وجود دارد.

کمک در مراقبت و نگهداری از کودکان اسهالی

اگر برای نگهداری از کودک در منزل دارید می‌توانید از خدمات پرستاری کودک آسانیسم استفاده کنید. شرکت آسانیسم با توجه به نگرانی‌های شما و شرایط کودک‌تان یک تا سه کاندید مناسب برای شما انتخاب می‌کند تا بعد از مصاحبه و دوره آزمایشی نیرو بتوانید برای بیمار کوچک‌تان یک پرستار مناسب استخدام کنید.

پرستاران تمام نیازهای کودکان مبتلا به اسهال آشنا هستند و می‌توانند به بهترین شکل ممکن از کودک شما مراقبت کنند تا دوره بهبود کودک و درمان اسهال هم برای شما هم برای فرزند عزیزتان آسوده‌تر شود.

سوالات متداول در باره اسهال کودکان

مطالب مرتبط

درمان اسهال

خودداری از مدفوع کردن در کودکان

علائم سرطان روده

علائم سرطان معده و حقایق این سرطان